مرجع بیماری‌ها و عفونت‌های مقاربتی سالمید > ویروسی > اچ‌آی‌وی و ایدز

اچ‌آی‌وی و ایدز

احتمالا بارها در مورد اچ‌آی‌وی/ایدز شنیده‌اید. ممکن است حتی خدای ناکرده به آن مبتلا باشید. در این مطلب سالمید به زبان ساده به هرآنچه لازم است در مورد این بیماری خطرناک بدانید، خواهیم پرداخت.

اچ‌آی‌وی چیست؟

اچ‌آی‌وی (HIV: Human Immunodeficiency Virus)، ویروس نقصان ایمنی انسان است که از عاملان بیماری‌های منتقله مقاربتی به شمار می‌رود. البته اچ‌آی‌وی می‌تواند از راه‌های دیگری همچون سوزن‌های آلوده نیز منتقل شود. این ویروس، توانایی بدن در مبارزه با بیماری‌ها را مورد حمله قرار می‌دهد. اغلب اوقات، سیستم ایمنی بدن می‌تواند با یک ویروس، همچون سرماخوردگی یا آبله‌مرغان، مبارزه کند و آن را به حدی سرکوب کند که عملاً ویروس غیرفعال شود و دیگر علائمی در فرد مشاهده نگردد. اما اگر بیماری به خود سیستم ایمنی حمله کند، نبردی نابرابر رخ می‌دهد. افرادی که به دنبال ابتلا به اچ‌آی‌وی می‌میرند، در واقع به دلیل خود بیماری از بین نمی‌روند، بلکه این بیماری‌های دیگر هستند که به راحتی بر ایمنی تضعیف شده بدن غلبه می‌کنند.

وقتی که اچ‌آی‌وی به اندازه کافی پیشرفت کرد، تبدیل به ایدز می‌شود. ایدز به معنای سندرم نقصان ایمنی اکتسابی (AIDS: Acquired ImmunoDeficiency Syndrome) است. ایدز مرحله آخر ابتلا به اچ‌آی‌وی به شمار می‌رود. وقتی که فرد علائم خاصی از خود بروز دهد و آزمایش وی به لحاظ برخی بیماری‌های خاص مثبت باشد، اصطلاحاً گفته می‌شود که فرد به جای اچ‌آی‌وی به ایدز مبتلا شده است.

جالب است بدانید که بسیاری از افرادی که مبتلا به اچ‌آی‌وی هستند، هرگز به این مرحله نمی‌رسند. آن‌ها با استفاده از برخی داروها، بار ویروسی خود را کنترل کرده و به زندگی معمول خود ادامه می‌دهند. برخی نیز به این مرحله رسیده و با درمان، سلامت خود را بازمی‌یابند. پیشرفت‌های فناوری پزشکی در زمینه افراد مبتلا به ویروس نقصان ایمنی انسان یا ایدز در طی چند دهه اخیر خارق‌العاده بوده و ما همچنان در زمینه درمان این بیماری در حال پیشرفت هستیم. بااین‌حال، همیشه این اتفاقات خوب رخ نمی‌دهند.

علائم اچ‌آی‌وی/ایدز

اچ‌آی‌وی دارای سه مرحله اصلی است:

• عفونت حاد: ۲ تا ۴ هفته پس از ابتلا که ممکن است بدون علائم باشد. در ۴۰ الی ۹۰ درصد موارد علائمی شبیه آنفلوآنزا، تب، فارنژیت، خارش پوست، عفونت غدد لنفاوی (لنفادنوپاتی)، سردرد، زخم دهان یا آلت تناسلی دیده می‌شود.
• دوره نهفتگی: یا اچ‌آی‌وی مزمن که می‌تواند بدون درمان از ۳ تا ۲۰ سال به طول بی‌انجامد. علائم معمولاً در انتهای این دوره به صورت تب، کاهش وزن، مشکلات گوارشی و دردهای عضلانی بروز می‌کنند. عفونت غدد لنفاوی به صورت ماندگار نیز ممکن از رخ دهد.
• ایدز: همانطور که پیشتر گفته شد، این آخرین مرحله بیماری است که در آن فرد مبتلا دچار ضعف اساسی در سیستم ایمنی بدن خواهد شد و لذا دچار شدن به بیماریهای مختلف براحتی میسر است.

اگر به دنبال لیست مشخص و شفافی از علائم ابتلا به اچ‌آی‌وی/ایدز می‌گردید، باید به شما بگوییم که بررسی آنها بیشتر شما را نگران می‌کند. به جای ادامه گشت و گذار در اینترنت به توصیات بخش پایانی این مطلب سالمید مراجعه کنید.

تاریخچه ویروس نقصان ایمنی انسان

اچ‌آی‌وی/ایدز تاریخچه‌ای پیچیده دارد. اولین مورد ثبت شده از ویروس اچ‌آی‌وی در ایالات متحده مربوط به سال ۱۹۸۱ است، ولی کشف این بیماری سابقه‌ای طولانی‌تر دارد.

آنچه که ما می‌دانیم، این است که بیماری از شامپانزه‌ها نشأت می‌گیرد، اما نحوه دقیق کسب بیماری توسط انسان‌ها مشخص نیست. شامپانزه‌ها دارای نسخه‌ای از ویروس اچ‌آی‌وی به نام ویروس نقصان ایمنی میمونی (SIV: Simian Immunodeficiency Virus) هستند که میلیون‌ها سال قدمت دارد. این احتمال وجود دارد که انسانی این ویروس را کسب کرده و سپس ویروس در بدن وی با فیزیولوژی انسانی تطبیق پیدا کرده و در نهایت به شکل ویروس نقصان ایمنی انسان بروز یافته است. شامپانزه‌ها در جنوب کامرون و یا کنگو اغلب توسط افراد محلی شکار می‌شوند. بدین ترتیب، احتمال بسیار زیادی وجود دارد که خون آلوده به زخم یک شکارچی رسیده و آن شکارچی بی‌اطلاع از وضعیت خود، این ویروس را به جامعه خود انتقال داده است. این سناریو، محتمل‌ترین روایت از نحوه انتقال بیماری است.

در ابتدا، محققین تصور می‌کردند که بیماری به شکل تصادفی در دهه ۱۹۵۰ ضمن تهیه واکسن فلج اطفال و استفاده از بافت‌های میمونهای آلوده به SIV، ایجاد شده که به شکلی غیرعمدی از طریق واکسن میلیون‌ها نفر را در آفریقا مبتلا کرده است. این قضیه صحت ندارد. اخیراً نمونه‌ای از واکسن تهیه شده با استفاده از بافت‌های میمون‌ها از همان زمان یافت شد اما هیچگونه اثری از SIV یا ویروس نقصان ایمنی انسان در آن وجود نداشت.

آمار اچ‌آی‌وی

بدلیل شیوع این بیماری در روابط همجنسگرایانه، برخی افراد اچ‌آی‌وی/ایدز را بیماری هم‌جنس‌گرایان می‌دانند. البته این بیماری می‌تواند تمامی افراد را مبتلا سازد. فرقی نمی‌کند که با چه کسی رابطه جنسی داشته باشید، احتمال ابتلا به اچ‌آی‌وی همیشه وجود دارد. در ادامه، آمار خلاصه‌ای از وضعیت اچ‌آی‌وی/ایدز، برگرفته از فکت‌شیت برنامه کنترل ایدز سازمان ملل را مشاهده می‌کنید:

• سالیانه فقط در ایالات متحده آمریکا، ۵۰۰ مورد جدید ابتلا به ویروس نقصان ایمنی انسان دیده می‌شود.
• تا سال ۱۳۹۱، ۳۵.۳ میلیون نفر در سطح جهان به ایدز/ ویروس نقصان ایمنی انسان مبتلا بودند.
• حداکثر میزان مرگ ناشی از ایدز مربوط به سال ۱۳۸۴ با فوت ۲.۳ میلیون نفر است.
• از آن زمان به بعد، میزان مرگ و میر در حدود ۳۰% (حدود ۱.۶ میلیون نفر در ۱۳۹۱) کاهش یافته است.
• از زمان آغاز اپیدمی بیماری، تقریباً ۳۶ میلیون نفر به دلیل ابتلا به ایدز فوت کرده و ۷۵ میلیون نفر مبتلا شده‌اند.
• دسترسی به درمان ضدویروسی به نسبت گذشته در سطح جهان، ۴۰ برابر شده است.

افرادی که زنده و مبتلا به اچ‌آی‌وی/ایدز هستند تا سال ۱۳۸۷ و بر اساس آمار ویکیپدیا

نحوه انتقال ایدز

اچ‌آی‌وی/ایدز از طریق تماس با مایعات بدنی انتقال می‌یابد:

• رابطه جنسی محافظت نشده
• سرنگ‌های اشتراکی برای مصرف مواد، دارو و یا خال‌کوبی
• تولد (از مادر به فرزند)
• انتقال خون

اچ‌آی‌وی/ایدز از طرق زیر انتقال نمی‌یابد:

• بوسیدن یا بغل کردن فرد مبتلا
• اشک، آب بینی، عرق یا خلط شخص مبتلا
• حوله، توالت فرنگی، استخر شنا و یا ظروف اشتراکی با یک فرد مبتلا
• گزش حیوانات، من‌جمله پشه‌ای که یک فرد مبتلا را گزیده است

چطور از خود مراقبت کنیم؟

راه‌های متعددی برای محافظت از خود در برابر اچ‌آی‌وی/ایدز وجود دارد. اولین و مهمترین راه، استفاده از کاندوم است. تنها درصورتی‌که آخرین جواب آزمایش‌های مقاربتی شریک‌تان را در دست دارید می‌توانید نسبتاً مطمئن باشید. در روابط جنسی تفننی، عدم استفاده از کاندوم، اشتباه بزرگی محسوب می‌شود.

همه افراد در معرض خطر ابتلا به ویروس نقصان ایمنی انسان قرار دارند. در اغلب موارد، امکان اینکه بفهمید فردی ناقل بیماری است یا خیر عملاً غیر ممکن است. گاهی اوقات، شاید حتی خود فرد نداند که اخیراً مبتلا شده است. اگر وضعیت شریک خود را در مورد ابتلا به اچ‌آی‌وی/ایدز را نمی‌دانید، باید سریعاً اقداماتی برای محافظت از سلامتی خود بنمایید. بهترین راه برای این کار، استفاده از سد دهانی و یا یک کاندوم است.

شاید عموماً کاندوم‌ها را وسایلی برای پیشگیری از بارداری بدانیم، ولی آن‌ها در واقع وظایف دیگری همچون محافظت از ما در برابر ابتلا به اچ‌آی‌وی/ایدز را نیز بر عهده دارند. در حقیقت، انواع کاندوم‌ها، تنها وسایل پیشگیری از بارداری هستند که از ما در برابر بیماری‌ها نیز محافظت می‌کنند (بدیهی است که روش‌‌های پیشگیری از بارداری هورمونی تاثیری بر انتقال بیماری ندارند). در گذشته، شایعه رایجی مبنی بر این فرضیه وجود داشته که ویروس نقصان ایمنی انسان به حدی کوچک است که می‌تواند از کاندوم نیز بگذرد. این امر، به جز برای کاندوم‌های تهیه شده از روده گوسفند، صحت ندارد. همچنین در ایران تقریباً همه کاندوم‌های موجود از نوع لاتکس هستند بنابراین جای نگرانی وجود ندارد. در هنگام خرید کاندوم از سالمید، به نوع جنس کاندوم در جدول توضیحات دقت نمایید.

چطور آزمایش دهم؟

فرقی نمی‌کند چطور از خود محافظت می‌کنید. هر فردی گه‌گاه باید آزمایش دهد. حتی اگر در یک رابطه انحصاری هستید، انجام آزمایش سالیانه تمامی بیماری‌های منتقله مقاربتی ایده خوبی است.
بهتر است دوازده هفته پس از تماس جنسی مشکوک به آزمایش بروید (هر چند در برخی موارد، این بازه به شش ماه هم افزایش می‌یابد). اگر اخیراً رابطه جنسی مشکوکی داشته و نگرانی از ابتلا بسیار آزارتان می‌دهد، با یک پزشک یا متخصص  مشورت کنید. آن‌ها گزینه‌هایی به شما ارائه می‌دهند که موجب می‌شود تا زمان انجام آزمایش، به آرامش روحی دست یابید. در ایران با توجه به تابو بودن بسیاری از مفاهیم بیماری‌های مقاربتی، پیشنهاد می‌کنیم به نزدیکترین بیمارستان مجهز به آزمایشگاه مراجعه کنید. اغلب خود بیمارستان پزشک عمومی که آزمایش‌های لازم را برایتان تجویز کند را دارد. در بیمارستان کافی است توسط پزشک اورژانس ویزیت شوید و از او بخواهید آزمایش‌های مربوط به چک آپ و همه بیماری‌های مقاربتی را در نسخه شما بنویسد. خوبی بیمارستان برای آزمایش علاوه بر سرعت بدلیل نزدیکی محل تجویز تا انجام آزمایش، اینست که چندان در چشم نخواهید بود!

پاسخ آزمایش من مثبت است، اکنون چه کنم؟

فراموش نکنید اگر جواب آزمایش شما مثبت باشد دیگر به معنی محکومیت به مرگ نیست. منابع بسیاری برای مبارزه با این بیماری‌ها وجود دارند. پزشک مناسب معمولاً بهترین توصیات را با توجه به روحیات شما خواهد نمود. به غیر از این سر زدن به انجمن‌های بسیاری که اطلاعات و خدمات مفیدی ارائه می‌کنند خالی از لطف نیست. از این طریق می‌توانید از افرادی که هر ساله پس از ابتلا، وضعیت بهتری پیدا می‌کنند باخبر شوید.

اما اولین مرحله برای مثبت اندیشی ضمن ابتلا به ایدز، مراقبت از سلامتی‌تان است. پیروی از توصیه‌های پزشک و مصرف منظم داروها، بهترین راه برای سالم ماندن است. شما تحت یک درمان ضدویروسی قرار می‌گیرید و بار ویروسی خونتان هرچند وقت یک بار آزمایش می‌شود تا از عدم مقاومت شما به درمان اطمینان حاصل گردد. پزشک‌تان راهنمایی خواهد کرد که از کدام واکسن‌ها برای پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های بسیار خطرناک استفاده کنید. ولی قبل از این‌ها، باید از سایرین و البته همسر و شریک خود محافظت کنید. آن‌ها باید پیش از هرگونه تماس جنسی با شما و حتی در صورت بار ویروسی بسیار پایین‌تان، از ابتلا به ایدز آگاه باشند. شاید آن‌ها با دانستن این امر، از برقراری رابطه با شما پرهیز کنند، ولی این به معنای پایان دنیا نیست. مخفی کردن حقیقت می‌تواند برای همسر و شریک شما خطری مرگ‌آفرین دربرداشته باشد.

[منابع: AVERT, AIDs.gov, CDC, FDA, Condomdepot, Wikipedia]