اسپرم ضعیف به لحاظ باروری شامل تعداد کم اسپرم، فقدان کامل اسپرم، شکل غیرطبیعی اسپرم و یا تحرک کم آن است. تعداد کم اسپرم به این معنی است که مایع منی که در طول ارگاسم انزال می کنید، حاوی اسپرم کمتری نسبت به حالت عادی است. به تعداد کم اسپرم الیگواسپرمی نیز گفته می شود. فقدان کامل اسپرم آزواسپرمی نامیده می شود. اگر کمتر از ۱۵ میلیون اسپرم در هر میلی لیتر مایع منی داشته باشید، تعداد اسپرم شما کمتر از حد طبیعی در نظر گرفته می شود. داشتن تعداد کم اسپرم، احتمال بارور شدن تخمک توسط یکی از اسپرم‌ها و در نتیجه بارداری را کاهش می‌دهد.

دو نوع تحرک اسپرم وجود دارد که به نحوه شنای اسپرم های فردی اشاره دارد. تحرک پیشرونده به اسپرم هایی اطلاق می شود که عمدتاً در یک خط مستقیم یا دایره های بزرگ شنا می کنند. تحرک غیر پیشرونده به اسپرم هایی اطلاق می شود که در خطوط مستقیم حرکت نمی کنند یا در دایره های بسیار تنگ شنا می کنند. برای اینکه اسپرم ها از مخاط دهانه رحم عبور کنند تا تخمک زن را بارور کنند، باید حداقل ۲۵ میکرومتر در ثانیه تحرک پیشرونده داشته باشند. تحرک ضعیف اسپرم یا استنوزواسپرمی زمانی تشخیص داده می شود که کمتر از ۳۲ درصد از اسپرم ها قادر به حرکت موثر باشند.

حدود ۹۰ درصد از مشکلات ناباروری مردان ناشی از تعداد کم اسپرم است، اما تحرک ضعیف اسپرم نیز عامل مهمی است. درباره راه های افزایش شانس بارداری خوانید.

تعداد کم اسپرم

داشتن تعداد کم اسپرم می تواند باردار شدن به طور طبیعی را دشوارتر کند. تعداد اسپرم در صورت کاهش کمتر از ۱۵ میلیون اسپرم در هر میلی لیتر منی کم در نظر گرفته می شود، اگرچه میانگین آن حدود ۷۵ میلیون اسپرم در هر میلی لیتر است. تولید اسپرم یک فرآیند پیچیده است و به عملکرد طبیعی بیضه ها و همچنین هیپوتالاموس و غدد هیپوفیز نیاز دارد – اندام هایی در مغز هورمون هایی را تولید می کنند که باعث تولید اسپرم می شوند. هنگامی که اسپرم در بیضه ها تولید می شود، لوله های ظریفی آنها را حمل می کنند تا زمانی که با مایع منی مخلوط شده و از آلت تناسلی خارج شوند. مشکلات هر یک از این سیستم ها می تواند بر تولید اسپرم تأثیر بگذارد.

علل اسپرم کم یا ضعیف

علل پزشکی

تعداد کم اسپرم می تواند ناشی از تعدادی از مسائل بهداشتی و درمان های پزشکی باشد. برخی از این موارد عبارتند از:

واریکوسل: واریکوسل تورم سیاهرگ هایی است که بیضه را تخلیه می کند. این شایع ترین علت برگشت پذیر ناباروری مردان است. اگرچه دلیل دقیقی که واریکوسل باعث ناباروری می شود ناشناخته است، ممکن است به تنظیم غیر طبیعی دمای بیضه مربوط باشد. واریکوسل باعث کاهش کیفیت اسپرم می شود.

عفونت: برخی از عفونت‌ها می‌توانند در تولید اسپرم یا سلامت اسپرم اختلال ایجاد کنند یا باعث ایجاد زخم شوند که مانع از عبور اسپرم می‌شود. اینها شامل التهاب اپیدیدیم (اپیدیدیمیت) یا بیضه ها (اورکیت) و برخی از عفونت های مقاربتی، از جمله سوزاک یا HIV است. اگرچه برخی عفونت‌ها می‌توانند منجر به آسیب دائمی بیضه شوند، اما اغلب اسپرم هنوز قابل بازیابی است.

مشکلات انزال: انزال رتروگراد زمانی اتفاق می افتد که منی در حین ارگاسم به جای خارج شدن از نوک آلت تناسلی وارد مثانه شود. بیماری‌های مختلف می‌توانند باعث انزال پس‌رونده یا عدم انزال شوند، از جمله دیابت، آسیب‌های ستون فقرات، و جراحی مثانه، پروستات یا مجرای ادرار.

داروها: برخی از داروها نیز ممکن است منجر به مشکلات انزال شوند، مانند داروهای فشار خون که به عنوان مسدود کننده های آلفا شناخته می شوند. برخی

از مشکلات انزال در اثر دارو را می توان درمان کرد، در حالی که برخی دیگر دائمی هستند. در اغلب موارد مشکلات دائمی انزال، هنوز هم می توان اسپرم را مستقیماً از بیضه ها بازیابی کرد.

آنتی بادی هایی که به اسپرم حمله می کنند: آنتی بادی های ضد اسپرم سلول های سیستم ایمنی هستند که به اشتباه اسپرم ها را به عنوان مهاجمان مضر شناسایی می کنند و سعی می کنند آنها را از بین ببرند.

تومورها:

سرطان ها و تومورهای غیر بدخیم می توانند به طور مستقیم بر اندام های تناسلی مردانه تأثیر بگذارند. از طریق غددی که هورمون های مربوط به تولید مثل را آزاد می کنند، مانند غده هیپوفیز، یا از طریق علل ناشناخته. جراحی، پرتودرمانی یا شیمی درمانی برای درمان تومورها نیز می تواند بر باروری مردان تأثیر بگذارد.

بیضه های نزول نکرده: در طول رشد جنین، گاهی اوقات یک یا هر دو بیضه از شکم به داخل کیسه ای که معمولاً حاوی بیضه است (کیسه بیضه) فرود نمی آید. احتمال کاهش باروری در مردان مبتلا به این بیماری بیشتر است.

عدم تعادل هورمونی: هیپوتالاموس، هیپوفیز و بیضه ها هورمون هایی تولید می کنند که برای تولید اسپرم ضروری هستند. تغییرات در این هورمون ها و همچنین سایر سیستم ها مانند تیروئید و غده فوق کلیوی ممکن است تولید اسپرم را مختل کند.

نقص لوله های انتقال اسپرم: بسیاری از لوله های مختلف اسپرم را حمل می کنند. آنها می توانند به دلایل مختلف مسدود شوند، از جمله آسیب ناخواسته ناشی از جراحی، عفونت های قبلی، تروما یا رشد غیر طبیعی، مانند فیبروز کیستیک یا شرایط ارثی مشابه. انسداد می تواند در هر سطحی از جمله در داخل بیضه، در لوله هایی که بیضه را تخلیه می کنند، در اپیدیدیم، در مجرای دفران، نزدیک مجاری انزال یا در مجرای ادرار رخ دهد.

نقص کروموزومی:

اختلالات ارثی مانند سندرم کلاین فلتر – که در آن یک مرد با دو کروموزوم X و یک کروموزوم Y به جای یک X و یک کروموزوم Y متولد می شود – باعث رشد غیر طبیعی اندام های تناسلی مرد می شود. سایر سندرم های ژنتیکی مرتبط با ناباروری شامل فیبروز کیستیک، سندرم کالمن و سندرم کارتاگنر است.

بیماری سلیاک: یک اختلال گوارشی ناشی از حساسیت به گلوتن. بیماری سلیاک می تواند باعث ناباروری مردان شود. باروری ممکن است پس از اتخاذ یک رژیم غذایی بدون گلوتن بهبود یابد.

داروهای خاص درمان جایگزینی تستوسترون: استفاده طولانی مدت از استروئیدهای آنابولیک، داروهای سرطان (شیمی درمانی)، داروهای ضد قارچی و آنتی بیوتیکی خاص، برخی داروهای زخم، و سایر داروها می توانند تولید اسپرم را مختل کرده و باروری مردان را کاهش دهند.

جراحی ها: برخی از جراحی‌ها ممکن است از اسپرم در انزال شما جلوگیری کنند: از جمله وازکتومی، ترمیم فتق مغبنی، جراحی‌های کیسه بیضه یا بیضه، جراحی‌های پروستات، و جراحی‌های بزرگ شکم که برای سرطان‌های بیضه و رکتوم انجام می‌شوند. در بیشتر موارد، جراحی می‌تواند برای بازگرداندن این انسدادها یا بازیابی اسپرم به طور مستقیم از اپیدیدیم و بیضه‌ها انجام شود.

علل محیطی

تولید یا عملکرد اسپرم می تواند تحت تأثیر قرار گرفتن بیش از حد در معرض برخی از عناصر محیطی قرار گیرد، از جمله:

مواد شیمیایی صنعتی: قرار گرفتن طولانی مدت در معرض بنزن ها، تولوئن، زایلن، علف کش ها، آفت کش ها، حلال های آلی، مواد رنگ آمیزی و سرب ممکن است به کاهش تعداد اسپرم کمک کند.

قرار گرفتن در معرض فلزات سنگین: قرار گرفتن در معرض سرب یا سایر فلزات سنگین نیز می تواند باعث ناباروری شود.

اشعه: قرار گرفتن در معرض اشعه می تواند تولید اسپرم را کاهش دهد. ممکن است چندین سال طول بکشد تا تولید اسپرم به حالت عادی بازگردد. با دوزهای بالای تابش، تولید اسپرم را می توان برای همیشه کاهش داد.

گرم شدن بیش از حد بیضه ها: دمای بالا تولید و عملکرد اسپرم را مختل می کند. اگرچه مطالعات محدود و بی نتیجه هستند، استفاده مکرر از سونا یا جکوزی ممکن است به طور موقت تعداد اسپرم را مختل کند.

نشستن برای مدت طولانی: پوشیدن لباس های تنگ یا کار با رایانه لپ تاپ برای مدت طولانی نیز ممکن است دمای کیسه بیضه شما را افزایش دهد و تولید اسپرم را اندکی کاهش دهد.

سلامتی، سبک زندگی و علل دیگر:  فعالیت هایی مانند مصرف سنگین مواد مخدر و الکل، و همچنین استفاده از تنباکو یا استعمال دخانیات، ممکن است تعداد اسپرم را کاهش دهد. استروئیدهای آنابولیک که معمولاً برای افزایش توده عضلانی مصرف می شوند، تقریباً همیشه بیضه ها را کوچک می کنند و تولید اسپرم را کاهش می دهند. ماری جوانا و مواد افیونی نیز تولید اسپرم را کاهش می دهند.

علائم تعداد کم اسپرم

علامت اصلی تعداد کم اسپرم ناتوانی در بچه دار شدن است. ممکن است هیچ علامت یا نشانه واضح دیگری وجود نداشته باشد. در برخی از مردان، یک مشکل زمینه‌ای مانند ناهنجاری کروموزومی ارثی، عدم تعادل هورمونی، گشاد شدن وریدهای بیضه یا وضعیتی که مانع عبور اسپرم می‌شود، ممکن است علائم و نشانه‌هایی ایجاد کند.

علائم کم اسپرم ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• مشکلات عملکرد جنسی – برای مثال، میل جنسی کم یا مشکل در حفظ نعوظ (اختلال نعوظ)
• درد، تورم یا توده در ناحیه بیضه
• کاهش موهای زائد صورت یا بدن یا سایر علائم اختلال کروموزومی یا هورمونی
• حجم انزال کم یا ارگاسم “خشک” (بدون یا کم منی)
• ادرار کدر بعد از رابطه جنسی
• ادرار دردناک
• درد لگن
• بیضه های متورم
• بیضه های کوچک یا نزول نکرده
• بلوغ تاخیری یا غیر طبیعی
• سینه های بزرگ شده
• از دست دادن عضلات

 ممکن است هیچ یک از این علائم را نداشته باشید و همچنان به این مشکل دچار باشید.

تشخیص اسپرم ضعیف

تشخیص معمولاً شامل معاینه فیزیکی، سابقه پزشکی و تجزیه و تحلیل مایع منی است.

تجزیه و تحلیل مایع منی به ویژه برای تشخیص مفید است، زیرا اسپرم  را می توان در زیر میکروسکوپ شمارش کرد و از نظر تحرک (حرکت) و مورفولوژی (شکل) بررسی کرد. پزشک ممکن است بخواهد آنالیز را تکرار کند تا از نتایج  اطمینان حاصل شود زیرا تنوع زیاد بین نمونه ها وجود دارد.

معاینه فیزیکی عمومی و سابقه پزشکی: این کار شامل معاینه اندام تناسلی و پرسیدن سوال در مورد هر گونه بیماری ارثی، مشکلات مزمن سلامت، بیماری ها، جراحات یا جراحی هایی است که می تواند بر باروری تاثیر بگذارد. پزشک  همچنین ممکن است در مورد عادات جنسی و رشد جنسی  سؤال کند.

سونوگرافی اسکروتوم: این آزمایش از امواج صوتی با فرکانس بالا برای مشاهده بیضه ها و ساختارهای نگهدارنده استفاده می کند.

آزمایش هورمونی: پزشک ممکن است آزمایش خون را برای تعیین سطح هورمون های تولید شده توسط غده هیپوفیز و بیضه ها که نقش کلیدی در رشد جنسی و تولید اسپرم دارند، توصیه کند.

آزمایش ادرار: پس از انزال اسپرم در ادرار شما می تواند نشان دهد که اسپرم شما در حین انزال به جای خروج از آلت تناسلی به سمت عقب به داخل مثانه حرکت می کند (انزال رتروگراد).

آزمایشات ژنتیکی: هنگامی که غلظت اسپرم بسیار کم است، علل ژنتیکی می تواند دخیل باشد. آزمایش خون می تواند نشان دهد که آیا تغییرات ظریفی در کروموزوم Y وجود دارد یا خیر . همچنین ممکن است آزمایش ژنتیک برای تشخیص سندرم های مادرزادی یا ارثی مختلف تجویز شود.

بیوپسی بیضه: این آزمایش شامل برداشتن نمونه ها از بیضه با سوزن است. نتایج بیوپسی بیضه می تواند نشان دهد که تولید اسپرم طبیعی است یا خیر. اگر اینطور است، احتمالاً مشکل شما ناشی از انسداد یا مشکل دیگری در انتقال اسپرم است. با این حال، این آزمایش معمولاً فقط در شرایط خاصی استفاده می شود و معمولاً برای تشخیص علت ناباروری استفاده نمی شود.

تست های تخصصی عملکرد اسپرم: تعدادی از آزمایش‌ها را می‌توان برای بررسی اینکه اسپرم شما پس از انزال زنده می‌ماند، چقدر می‌تواند به تخمک نفوذ کند و آیا مشکلی در چسبیدن به تخمک وجود دارد یا خیر، استفاده می‌شود. این آزمایشات به ندرت انجام می شوند و اغلب توصیه های درمانی را به طور قابل توجهی تغییر نمی دهند.

آزمایش آنتی بادی ضد اسپرم: این آزمایش‌ها که برای بررسی سلول‌های ایمنی (آنتی بادی‌ها) که به اسپرم حمله می‌کنند و بر عملکرد آن‌ها تأثیر می‌گذارند، استفاده می‌شوندکه رایج نیستند.

سونوگرافی ترانس رکتال: یک گرز کوچک روغن کاری شده به راست روده شما وارد می شود تا پروستات شما را بررسی کند و انسداد لوله های حامل مایع منی (مجرای انزال و وزیکول های منی) را بررسی کند.

درمان تعداد کم اسپرم

درمانی که برای تعداد کم اسپرم تعیین میشود به علت آن بستگی دارد. همچنین راه هایی وجود دارد که می توانید برنامه روتین تلاش برای باردار شدن  را تغییر دهید که ممکن است بارداری را ممکن تر کند.

عمل جراحی

برای مواردی که شامل واریکوسل های بزرگ، انسداد یا مشکلات خروج اسپرم از بدن است، جراحی یک گزینه است. به عنوان مثال، واریکوسل را می توان با یک جراحی جزئی سرپایی اصلاح کرد و وازکتومی های قبلی را می توان معکوس کرد. در موارد دیگر، اسپرم را می توان مستقیماً برای روش های کمک باروری مانند لقاح آزمایشگاهی (IVF) با بازیابی آن از بیضه یا اپیدیدیم به روش جراحی به دست آورد.

داروها

عفونت های دستگاه تناسلی را می توان با دارو درمان کرد. درمان سریع عفونت ها مهم است. حتی اگر عفونت به درستی درمان شود، اگر اسکار بافتی دائمی رخ داده باشد، ممکن است تعداد اسپرم‌ها همیشه به حالت عادی برنگردد.

مشاوره

مسائل مربوط به مقاربت جنسی، از جمله اختلال نعوظ یا انزال زودرس، ممکن است به ترکیبی از دارو و مشاوره پاسخ دهد.

درمان های هورمونی

از آنجایی که تستوسترون و سایر سطوح هورمونی که خیلی زیاد یا خیلی پایین هستند می توانند باعث کاهش تعداد اسپرم شوند، پرداختن به آن  با داروها و سایر درمان ها ممکن است به بازیابی باروری کمک کند. به یاد داشته باشید که استفاده از استروئیدهای آنابولیک، تستوسترون، یا حتی بیشتر تقویت کننده های تستوسترون بدون نسخه می تواند باعث ناباروری شود، بنابراین از مصرف آنها اجتناب کنید.

اصلاح سبک زندگی

کارهایی که می توانید در خانه برای افزایش احتمال بارداری با تعداد کم اسپرم انجام دهید عبارتند از داشتن رابطه جنسی بیشتر و زمان بندی رابطه جنسی با تخمک گذاری. برای مثال، داشتن رابطه جنسی هر روز یا یک روز در میان در چند روز قبل، حین و بعد از تخمک گذاری به شناگرانی که تا تخمک می رسند در زمان مناسب به آنجا می رسند کمک می کند.

 از تمام روان کننده هایی که ممکن است حرکت اسپرم را کند می کنند صرف نظر کنید. اگر می‌خواهید از روغن‌کاری استفاده کنید، چیزی مانند Pre-seed را امتحان کنید، اما از آن کم استفاده کنید. علیرغم تصور غلط رایج، حتی Pre-Seed در صورت استفاده بیش از حد می تواند مانع فیزیکی ایجاد کند.

و از فعالیت‌هایی که دمای بیضه‌ها را افزایش می‌دهند، مانند شنای مکرر در جکوزی، سونا یا اتاق‌های بخار خودداری کنید. در نهایت، از مصرف بیش از حد مواد مخدر و الکل و همچنین مکمل های ورزشی که کیفیت اسپرم را پایین می آورند، خودداری کنید.

طب جایگزین

اگرچه انواع مکمل‌های ویتامین مورد مطالعه قرار گرفته‌اند، اما قبل از مصرف مکمل ها با پزشک خود صحبت کنید، زیرا برخی ممکن است با داروهای دیگری که مصرف می کنید تداخل داشته باشند. و مهمتر از همه، برخی از مکمل های ورزشی ممکن است به باروری شما آسیب برساند.

به خودتان زمان بدهید

توجه به این نکته مهم است که هر گونه درمان یا تغییر سبک زندگی ممکن است فوراً در تعداد اسپرم شما منعکس نشود، زیرا بازه زمانی تولید و انتقال اسپرم تا ۲ تا ۳ ماه است. به این ترتیب، ممکن است به طور متوسط ​​تا ۳ ماه افزایشی را مشاهده نکنید.

منابع

• Are you unknowingly lowering your sperm count? When to worry. (2019).
  health.clevelandclinic.org/lowering-your-sperm-count-male-infertility/
• Kumar N, et al. (2015). Trends of male factor infertility, an important cause of infertility: A review of literature.
  ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4691969/
• Low sperm count. (2019).
  nhs.uk/conditions/low-sperm-count/
• Low sperm count and poor sperm health. (n.d.).
  umiamihealth.org/en/treatments-and-services/fertility-center/low-sperm-count-and-poor-sperm-health
• Mayo Clinic Staff. (2018). Low sperm count.
  mayoclinic.org/diseases-conditions/low-sperm-count/symptoms-causes/syc-20374585
• Mayo Clinic Staff. (2018). Male infertility.
  mayoclinic.org/diseases-conditions/male-infertility/symptoms-causes/syc-20374773
• Medical treatments for male infertility. (n.d.).
  nyulangone.org/conditions/male-infertility/treatments/medical-treatments-for-male-infertility
• Sharpe RM. (2012). Sperm counts and fertility in men: A rocky road ahead.
  ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3343360/
• Al-Ali, B. M., & Eredics, K. (2017, July). Synergistic effects of cigarette smoking and varicocele on semen parameters in 715 patients [Abstract]. Wiener klinische Wochenschrift, ۱۲۹(۱۳–۱۴), ۴۸۲–۴۸۶
  https://link.springer.com/article/10.1007%2Fs00508-017-1199-6
• Infertility. (2017, February 14)
  https://www.nhs.uk/conditions/infertility/treatment/